Πλάτωνος, Πολιτεία: Πραγματολογικά σχόλια ενότητας 11ης

Πλάτωνος, Πολιτεία

Ενότητα 11^η

Διδάσκουσα: Αθηνά Ν. Μαλαπάνη

Αλληγορία του σπηλαίου: Πρόκειται για μια ιστορία με ποικίλους συμβολισμούς που εννοούν πολύ βαθύτερα πράγματα από αυτά που δηλώνουν. Ο αναγνώστης λοιπόν, καλείται να σκεφτεί και να ερμηνεύσει αυτούς τους συμβολισμούς ώστε να οδηγηθεί στα συμπεράσματα και να εκμαιεύσει την αλήθεια. Η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος, με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί.

Η αλληγορία χρησιμοποιείται για να μυηθεί ο αναγνώστης ή ο ακροατής σε αυτά τα σημαντικά διδάγματα που θέλει να μεταδώσει ο εκάστοτε συγγραφέας/ομιλητής με έναν τρόπο απλό, σαφή, κατανοητό, λιτό (εκφραστική λιτότητα) και λίγο απλοϊκό.

Τα διδάγματα του αλληγορίας του σπηλαίου είναι το σκότος στο οποίο βρίσκεται ο άνθρωπος όταν δεν έχει διδαχθεί την πολιτική αρετή και πώς μπορεί η διδασκαλία της πολιτικής αρετής να τον φέρει στη γνώση για τη δημιουργία του κατάλληλου πολιτεύματος και την επίτευξη της κοινωνικής συμβίωσης με μία δικαιοσύνη και ισορροπία.

Επιπρόσθετα εκφραστικά μέσα: διάλογος, απεύθυνση σε β’ ενικό, προτρεπτική προστακτική, οπτικές, ακουστικές και στατικές εικόνες, μία παρομοίωση ~ συντελούν στην αμεσότητα και γλαφυρότητα της περιγραφής των δεσμωτών.

Συμβολισμοί και η ερμηνεία τους:

Δεσμώτες: Απαίδευτοι άνθρωποι και πολίτες που δεν έχουν αποκτήσει την απαιτούμενη παιδεία και την κατάλληλη διδασκαλία της πολιτικής αρετής, με απόρροια να πιστεύουν σε πλάνες και να ζουν στο σκότος και την αμάθεια.

Σπήλαιο: Συμβολίζει τον κόσμο των αισθήσεων, την αισθητή πραγματικότητα που όμως σε κάποιες περιπτώσεις είναι απατηλή.

Σκιές: Προκαλούνται από τα ξύλινα απεικάσματα που αντανακλώνται από το φως της φωτιάς στα τείχη του σπηλαίου. Είναι είδωλα και απεικάσματα της πραγματικότητας, τα αντίγραφα των ιδεών, όχι η ίδια η πραγματικότητα και η γνώση. Επομένως, οδηγούν τους δεσμώτες στην πλάνη και την αμάθεια.

Περιοχή του φωτός: Ο κόσμος των ιδεών, η αληθινή πραγματικότητα που ο άνθρωπος πρέπει να κατακτήσει.

Φως: Η πραγματική αλήθεια, οι ιδέες, το αγαθόν, η παιδεία, η γνώση.

Πορεία των δεσμωτών προς το φως: Η εκπαιδευτική διαδικασία που συμβολίζει την πορεία του ατόμου προς τη γνώση, την αλήθεια, τη μάθηση. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι κάποιοι από τους δεσμώτες δεν αντέχουν το δυνατό φως, δηλαδή τη γνώση και την αλήθεια, και επιστρέφουν στο σκότος. Πολλές φορές οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντέξουν την αλήθεια ή δεν τους συμφέρει, με αποτέλεσμα να προτιμούν την άγνοια και την αμάθεια.

Δεσμά και υποχρεωτική καθήλωση των δεσμωτών: Την αμάθεια, την απαιδευσία των ανθρώπων που τους κρατούν στο σκότος και τους εμποδίζουν να γνωρίζουν τις ιδέες και το αγαθόν. Άρα, η κατάκτηση της αλήθειας και της γνώσης συνεπάγεται την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά, με απόρροια η ελευθερία να απαιτεί την παιδεία και τη γνώση.

Ομοιότητες πλατωνικών και νεοπλατωνικών συστημάτων και θεωριών με τον Χριστιανισμό:

• Χρήση αλληγοριών και από τον Χριστό (παραβολές) με στόχο τη διδασκαλία του κοινού του.
• Το αγαθόν, οι ιδέες σχετίζονται και αναφέρονται συμβολικά με το φως. Αυτό το στοιχείο απαντά και στον Χριστιανισμό, καθώς ο Θεός είναι το φως στη ζωή μας και μας βοηθά να κατακτήσουμε την αλήθεια. Αντίστοιχα, το σκοτάδι (σκότος, ζόφος) σχετίζεται με το ο,τιδήποτε είναι αντίθετο στον Θεό και την αληθινή ζωή.
• Αθανασία της ψυχής
• Τριμερής διάκριση της ψυχής, η οποία απαντά και στην τριμερή διάκριση του θεού στον Χριστιανισμού (Τριαδικός Θεός).

Αλληγορία του σπηλαίου και Τα παράθυρα του Καβάφη

Το ποιητικό υποκείμενο βρίσκεται εγκλωβισμένο σε σκοτεινές κάμαρες που παραπέμπουν τον σκοτεινό χώρο της σπηλιάς της αλληγορίας. Η ελευθερία του στερείται. Αναζητά απεγνωσμένα τα παράθυρα που θα τον οδηγήσουν στο φως, δηλαδή στη γνώση, την αλήθεια, την απελευθέρωση. Εντούτοις, δεν τα βρίσκει και τελικά, δεν θέλει να τα βρει, καθώς φοβάται ότι η αποκάλυψη της αλήθειας και η κατάρριψη κάποιων μύθων δεν του αποβούν σε καλό, θα του προκαλέσουν περισσότερες αμφιβολίες και περισσότερα προβλήματα. Επομένως, αποφασίζει να επαναπαυτεί στην άγνοια και τον σκοταδισμό του, καθώς έτσι νιώθει ασφάλεια. Ωστόσο, το ποιητικό υποκείμενο έχει επίγνωση της σκλαβιάς του και του σκοταδισμού του, κάτι που δεν συμβαίνει με τους δεσμώτες και εσκεμμένα παραιτείται από τον αγώνα για φως και αλήθεια.

Αλληγορία του σπηλαίου και το ποίημα του Καβάφη, Τείχη

Το ομιλούν ποιητικό υποκείμενο βρίσκεται εγκλωβισμένο σε τείχη, όπως οι δεσμώτες στη σπηλιά. Έχει ωστόσο, επίγνωση του εγκλωβισμού και της σκλαβιάς του. Κατηγορεί μάλιστα, αυτούς που έκτισαν τα τείχη γύρω του και τον φυλάκισαν χωρίς αιδώ, συστολή και με απάνθρωπο τρόπο. Επομένως, ενδεχομένως να μεταφέρεται ένα βαθύτερο κοινωνικό μήνυμα για τους πολιτικούς ιθύνοντες και άτομα με εξουσία που φυλακίζουν ανθρώπινες συνειδήσεις και καταρρίπτουν ανθρωπιστικές αξίες. Ο πρωταγωνιστής απελπίζεται, γιατί ξέρει ότι πρέπει να κατακτήσει τη ζωή έξω από τα τείχη, δηλαδή την αλήθεια και τη γνώση θεωρώντας μάλιστα ότι έχει πολλά να προσφέρει. Άρα, έχει επίγνωση της σκλαβιάς και του αγώνα για απελευθέρωση, γνώση, παιδεία, αλήθεια και κοινωνικοπολιτική προσφορά, ένα στοιχείο που δεν απαντά στους δεσμώτες. Εντούτοις, κατηγορεί τον εαυτό του που δεν κατάλαβε πότε τον φυλάκισαν στερώντας του την ελευθερία της σκέψης, μεταφέροντας έτσι το κοινωνικοπολιτικό μήνυμα ότι όλοι πρέπει να είμαστε αφυπνισμένοι και υποψιασμένοι άνθρωποι και πολίτες και να κρίνουμε και να αξιολογούμε ο,τιδήποτε μας προβάλλεται.

Σύγχρονοι μηχανισμοί εξανδραποδισμού, σύγχρονοι δεσμώτες

Τη σημερινή εποχή, απαντούν δυστυχώς πολλοί μηχανισμοί εξανδραποδισμού που επιδιώκουν να οδηγήσουν τους ανθρώπους σε αγελαίες συμπεριφορές, καθιστώντας θύματα της μαζοποίησης και της προπαγάνδας. Τα ΜΜΕ και ειδικά, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που προβάλλουν μια ψεύτικη ζωή και κίβδηλα πρότυπα. Τέλος, ακόμη και η υπερκατανάλωση μπορεί να θεωρηθεί ένας μηχανισμός υποδούλωσης του σύγχρονου ανθρώπου, καθώς μας δημιουργούνται συνεχώς νέες ανάγκες και απαιτήσεις του σύγχρονου βίου, με αποτέλεσμα να εργαζόμαστε ολοένα και περισσότερο για να τις καλύψουμε. Έτσι, χάνεται η αξία της εργασίας και της δημιουργίας, οι άνθρωποι αποκτούν άγχος και στρες, διότι νιώθουν λίγοι και ανεπαρκείς αν δεν μπορούν να έχουν όλη αυτήν την πληθώρα αγαθών και υπηρεσιών. Τέλος, η υπερκατανάλωση οδηγεί σε περιβαλλοντική ρύπανση με απόρροια της εξάντληση των φυσικών πόρων και την επιβάρυνση της Γης.  

Επιπλέον πηγή: https://www.maxmag.gr/politismos/philosofia/spilaio/